نهمین کنفرانس دوسالانه ایران شناسی دیروز در کنار تنگه بسفر در "هتل کُنراد" استانبول با استقبال گسترده علاقه مندان پیر و جوان و ایرانی و غیر ایرانی که از سراسر جهان به این شهر سفر کرده اند آغاز شد و تا عصر شنبه با مقالات علمی دانشمندان، استادان و پژوهشگران سراسر جهان از ژاپن و استرالیا، تا آمریکا و اروپا و کانادا و ایران ادامه خواهد داشت.

در این گردهمایی موضوعات و جنبه های گوناگون فرهنگی، هنری، اقتصادی و سیاسی ایران از عهد باستان تا امروز از کاشی کاری و معماری و زبان تا روابط ایران و اسرائیل در بیش از۱۲۰ گروه علمی (پنل) بررسی و تحلیل خواهد شد و پژوهشگران یافته های خود را در اختیار یکدیگر قرار خواهند داد.

تورج اتابکی از مدیران موسسه تحقیقات اجتماعی هلند و مسئول برگزاری این کنفرانس اعلام کرد که تعداد شرکت کنندگان ثبت نام شده در گردهمایی روز اول کنفرانس در استانبول بیشتر از هر هشت کنفرانس قبلی بوده و به بیش از ۵۰۰ نفر رسیده است.

این افزایش تعداد علاقه مندان به ایران شناسی در حالیست که شماری از پژوهشگران و دانشگاهیان ایران پس از انتفادات تند روزنامه کیهان از این کنفرانس سفر خود به استانبول را لغو کرده بودند. این روزنامه در تحلیل چند روز پیش خود که به وسعت در روزنامه ها و سایت های اصول گرا منعکس و تکرار شد این کنفرانس را وابسته به صهیونیسم و بهائیت معرفی کرد. چند روز بعد در همان روزنامه ها و وبسایت ها اعلام شد که دانشگاهیان و پژوهشگران ایرانی پس از این "افشاگری"، از این کنفرانس "ابراز انزجار و انصراف" کرده و در آن شرکت نخواهند کرد.

مهرزاد بروجردی، از اعضای فعال انجمن بین المللی مطالعات ایرانشناسی می گوید این انجمن حدود ۴۵ سال پیش تاسیس شد. انجمن ایران شناسی در آن زمان توسط عده ای از ایرانشناسان آمریکا شکل گرفت که معتقد بودند مطالعات ایران نباید در سایه مطالعات عرب شناسی انجام شود و باید رشته ای مستقل باشد. ابتدا انجمن تنها به انتشار فصلنامه ایران شناسی بسنده می کرد اما از هجده سال پیش به برپایی کنفرانسی دوسالانه هم دست زد که شش کنفرانس اول در آمریکا، دو کنفرانس بعدی در لندن و تورنتو و نهمین آن امسال در استانبول برگزار می شود.

علت برگزاری کنفرانس در استانبول بنا به گفته دست اندرکاران آن تنها به دلیل آسان تر و ارزان تر بودن سفر پژوهشگران و دانشگاهیان ایران و اروپا بوده که با مشکلات گرفتن ویزا از دولت های اروپایی روبرو هستند. در سالهای گذشته استانبول به دلیل در اختیار گذاردن امکانات آزاد، سهولت و کم دردسر بودن سفر به مرکزی مهم برای گردهمایی ها و رد و بدل اطلاعات کشورهای مهم منطقه تبدیل شده و گویی نقش گذشته خود را به عنوان "دروازه اروپا" بار دیگر برجسته کرده است.

با همه امکانات دانشگاهی و سطح بالای علمی که ترکیه در دهه های گذشته به دست آورده، پروفسور ایلبر اورتایلی استاد تاریخ دانشگاه گالاتاسرای استانبول در سخنرانی خود در مراسم افتتاحیه کنفرانس پشتکار ایرانیان در به دست گرفتن "علم ایران شناسی" را ستود و گفت: قلمرو ایران شناسی در جهان امروز بیش از همه در دست خود ایرانیهاست، این کاری است که ترکیه هنوز در آن موفق نشده است. او همچنین علم ترجمه و تالیف در ایران را دستاوردی بزرگ برای ایرانیان شمرد و آنها را در منطقه پیشرو خواند. پروفسور اورتایلی پیشتر در مقالات خود خواهان پیدایش یک نوع "غرب پژوهی" شرقی ها (اکسیدنتیالیسم) در مقابل "شرق پژوهی" غربی ها (اورینتیالیسم) شده بود که دهه هاست در علوم اجتماعی غالبا توسط اروپاییان انجام می شده است.

امکانات مالی کنفرانس بر اساس گفته های مهرزاد بروجردی از منابع صد در صد غیر دولتی تامین می شود و هدف آن صرفا علمی و پژوهشی است. حق عضویت، ورودی شرکت در کنفرانس، کمک های مالی بنیاد میراث ایران و امکانات ویژه ای که موسسات گوناگون (مانند دانشگاهها، هتل ها و سازمانهای خدمت رسانی) در اختیار برگزارکنندگان می گذارند امسال برپایی آن را امکان پذیر کرده است:

"ما برای گرفتن تخفیف های ویژه بارها و بارها مذاکره می کنیم و امسال هم این کار را در ترکیه کردیم تا کنفرانس را از هر نوع تعلق سیاسی و غیرعلمی دور نگاه داریم. این بار موسسات ترکیه ای به ما امکانات و خدماتی ویژه دادند. ما در مقابل می کوشیم موضوعات کنفرانس و مقالات آن را تا حد ممکن متنوع، گسترده و در سطح بالای علمی نگاه داریم تا همه عرصه های ایران شناسی از دوران باستان تا دوره معاصر را در برگیرد. هیئت گزینش در زمان انتخاب اساسا هویت نویسنده آن را نمی داند و انتخاب تنها بر اساس شیوه های پژوهش و سطح حرفه ای آن انجام می شود، معیار تنها سطح علمی مقالات است نه تعلق های نژادی، مذهبی و سیاسی نویسندگان آن. تا یک مقاله از نظر هیئت گزینش به یک سطح علمی خاص نرسیده باشد، به آن امکان ارائه در کنفرانس داده نمی شود."

تورج اتابکی که مسئول برگزاری کنفرانس امسال ایران شناسی است تاکید می کند که مسئولین برگزاری کنفرانس اساسا دولت ترکیه را در جریان برگزاری آن قرار نداده اند و در این مورد تنها با "هتل کُنراد" مذاکره کرده بودند. برگزاری چنین کنفرانس علمی در ترکیه نیاز به مجوز رسمی ندارد.

به عقیده برگزار کنندگان کنفرانس ایران شناسی، حساسیت های ایران بر کنفرانس امسال بیش از کنفرانس های سالهای پیش بوده و می تواند دلایل گوناگونی داشته باشد. از یکسو برگزاری کنفرانس در استانبول می تواند موجب نگرانی محافل اصولگرا شده باشد چرا که روابط ایران و ترکیه در ماههای گذشته به دلیل اختلاف بر سر سوریه رو به سردی گراییده و نقش ترکیه در منطقه هر روز بارزتر و مهم تر می شود. از سوی دیگر در دو سه سال گذشته محافل حکومتی ایران مبارزه ای را علیه علوم اجتماعی آغاز کرده اند که طی آن بسیاری از استادان دانشگاه از محافل علمی اخراج و خانه نشین شده اند.

مهرزاد بروجردی در گفتگو با بی بی سی می گوید دانشمندان و پژوهشگران ایرانی صغیر نیستند که کسی بخواهد برای آنها تصمیم بگیرد به کجا بروند و به کجا نروند، چه بگویند و چه نگویند. محافل علمی از سال ها پیش برای مبادله آزاد افکار و اطلاعات تشکیل شده، این از حقوق مسلم یک پژوهشگر است. اگر استادان دانشگاه و پژوهشگران برجسته نتوانند یافته های خود را در چنین کنفرانسی بیان کنند پس در کجا می شود این کار را انجام داد؟ اگر پژوهشگر استقلال کافی در کار علمی خود نداشته باشد به مرور زمان دچار خودسانسوری و از یافتن حقیقت که هدف اصلی علم است دور می شود و این به نفع انسانیت نیست.

بروجردی در پایان به حساسیت حکومت ها روی علوم انسانی و بخصوص علوم سیاسی اشاره می کند که در آنها نظرات همیشه گوناگون بوده و می گوید هابس فیلسوف انگلیسی گفته بود ریاضیات انسانها را متحد می کند و سیاست آنها را متفرق، امروز اما زمان رسیده است که حالا که همه حقیقت ریاضیات را پذیرفته اند، نظرات مختلف در علوم اجتماعی هم که همان هدف را دارد را هم بدون ترس تحمل کنند.